Dissociatie is een natuurlijk beschermingsmechanisme van het brein dat ons kan helpen omgaan met overweldigende ervaringen.
Het kan voelen alsof je losgekoppeld bent van jezelf, je lichaam, of de wereld om je heen. Misschien herken je dat gevoel van vervreemding: alsof je niet volledig aanwezig bent, alsof de wereld onwerkelijk is of je een waas ervaart.
Een alledaags voorbeeld van dissociatie is wanneer je op de automatische piloot naar huis rijdt en je ineens realiseert dat je al bijna thuis bent zonder bewust te hebben opgelet. Dat ‘gat in je bewustzijn’ is een milde vorm van dissociatie.
Maar wanneer dissociatie optreedt als reactie op trauma, speelt het een diepere, beschermende rol.
Wanneer kinderen worden blootgesteld aan voortdurende terreur of overweldigende gebeurtenissen, zoals seksueel misbruik, mishandeling, ernstige medische ingrepen, ziekenhuisopnames of verwaarlozing, kunnen ze niet ontsnappen aan de pijn of het gevaar. Voor een kind, dat fysiek of emotioneel niet kan vluchten, biedt dissociatie een uitweg.
Het brein schakelt over op een automatische overlevingsmodus en creëert een psychologische afstand tot de traumatische gebeurtenis. Het kind ‘checkt uit’ als het ware – niet bewust, maar instinctief.
Dit mechanisme beschermt hen tegen ondraaglijke emotionele pijn. Hetzelfde kan gebeuren bij volwassenen die te maken krijgen met een ongeluk, oorlog, langdurige stress, verslaving, natuurrampen of andere traumatische gebeurtenissen. Dissociatie helpt de impact van de ervaring te verzachten door de connectie met het hier en nu tijdelijk te
verbreken.
Hoewel dissociatie in het moment een krachtig overlevingsmechanisme is, kan het in de volwassenheid problematisch worden. Dat wat het kind heeft beschermd – het “uitchecken” tijdens gevaarlijke of pijnlijke situaties – wordt meegenomen naar het volwassen leven.
Triggers die lijken op de oorspronkelijke traumatische ervaring kunnen de dissociatie opnieuw activeren. Dit kan leiden tot gevoelens van leegte, vervreemding of het gevoel niet volledig aanwezig te zijn in het eigen leven. Wanneer dissociatie ernstig, aanhoudend of verstorend is, kan het een belemmering vormen in het dagelijks functioneren.
De automatische piloot die ooit hielp om te overleven, kan in volwassenheid een blokkade worden voor een volledig en bewust leven.
Als therapeut kijk ik met respect naar dissociatie. Het is een waardevol geschenk dat ons brein ons biedt om te overleven in tijden van trauma. Het heeft veel mensen geholpen om door situaties heen te komen die ondraaglijk leken.
Ik benadruk dit altijd aan degenen met wie ik werk: jouw brein heeft je beschermd. Dissociatie was er om je door een moeilijke tijd te helpen.
Maar wanneer deze overlevingsstrategie langer doorgaat dan nodig, kan het ons tegenwerken. De kunst in therapie is om dit mechanisme te erkennen, het te eren voor wat het heeft gedaan, en vervolgens samen te leren hoe je weer volledig in contact kunt komen met jezelf, je lichaam en de wereld om je heen.
Als dissociatie een groot deel van je leven beïnvloedt en je beperkt in je functioneren, is het belangrijk om hulp te zoeken. Therapie kan je helpen om de onderliggende oorzaken van de dissociatie te begrijpen en stap voor stap opnieuw verbinding te maken met jezelf.
Het proces vraagt geduld en veiligheid, maar het is mogelijk om dissociatie te transformeren van een automatische overlevingsreactie naar een bewuste keuze om volledig aanwezig te zijn in je eigen leven.
We mogen dissociatie erkennen voor wat het is: een manier waarop ons brein ons heeft beschermd in moeilijke tijden. En tegelijkertijd kunnen we leren om te helen, zodat het leven niet langer vanuit overleving maar vanuit verbinding geleefd kan worden.